Ferill 573. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
154. löggjafarþing 2023–2024.
Þingskjal 1071 — 573. mál.
Svar
mennta- og barnamálaráðherra við fyrirspurn frá Bryndísi Haraldsdóttur um farsímanotkun barna á grunnskólaaldri.
1. Telur ráðherra farsímanotkun íslenskra barna á grunnskólaaldri hafa áhrif á námsárangur þeirra? Ef svo er, hyggst ráðherra beita sér fyrir banni eða hömlum á slíkri notkun?
Á grundvelli laga um grunnskóla, nr. 91/2008, og reglugerðar um ábyrgð og skyldur aðila skólasamfélagsins í grunnskólum, nr. 1040/2011, og með hliðsjón af leiðbeinandi viðmiðum um gerð skólareglna, hafa grunnskólar og sveitarfélög svigrúm til að útfæra reglur á hverjum stað, þar á meðal um tæki og önnur verðmæti og notkun á rafeindatækjum sem skólinn á og tækjum sem nemendur koma með í skólann. Á undanförnum árum hafa skólar sett reglur um símanotkun í grunnskólum. Þegar kemur að notkun barna á eigin farsímum í skólum benda upplýsingar mennta- og barnamálaráðuneytis til þess að mikil fjölbreytni sé í útfærslu reglna grunnskóla, allt frá banni við farsímanotkun í sumum skólum til fullkomins frjálsræðis í öðrum. Þá eru dæmi um að reglur um símanotkun breytist ár frá ári innan sama skóla. Skólar nota ýmis snjalltæki í kennslu en í rannsókn fjölmiðlanefndar og Menntavísindastofnunar frá árinu 2022 kom meðal annars fram að hlutfall barna og ungmenna sem nota netið til að leysa skólaverkefni er lágt í yngstu bekkjunum en eykst með aldrinum, frá því að vera 7% sem gera það daglega í 4.–7. bekk, 38% í 8.–10. bekk og í framhaldsskóla er hlutfallið komið í 74%. Þar kemur einnig fram að næstum öll íslensk börn í grunnskóla eiga eigin farsíma, eða 95% barna í 4.–7. bekk og 98% barna í 8.–10. bekk.
Á Íslandi hafa ekki verið gerðar fræðilegar rannsóknir á tengslum farsímanotkunar eða banni á farsímanotkun í grunnskólum. Þó eru fyrir hendi gögn um farsímanotkun nemenda og námsárangur í PISA 2022. Í PISA eru spurningalistar lagðir fyrir nemendur en einnig skólastjóra. Í spurningalista skólastjóra var árið 2022 sérstaklega spurt út í stefnur og reglur skóla um farsímanotkun. Spurningar til skólastjórnenda snéru m.a. að því hvort skólinn væri með ritaða yfirlýsingu um almenna notkun stafrænna tækja í húsnæði skólans og/eða á skólalóðinni og hvort notkun farsíma væri leyfð í húsnæði skólans og/eða á skólalóðinni. Niðurstöður voru þær að 30% skólastjórnenda svöruðu því til að notkun farsíma væri ekki leyfð í húsnæði skólans og/eða á skólalóð. Þá svöruðu 76% skólastjórnenda því til að skólinn væri með ritaða yfirlýsingu um almenna notkun stafrænna tækja í húsnæði skólans og/eða á skólalóðinni.
Hægt er að kanna tengsl stefnu skóla varðandi notkun stafrænna tækja og námsárangurs nemenda eins og hann er mældur í PISA. Árið 2022 var stærðfræði aðalsvið PISA sem þýðir að lögð er meiri áhersla á mælingar á læsi á stærðfræði og aflað meiri upplýsinga um það en á öðrum sviðum læsis í PISA. Hefðbundið er að stjórna fyrir áhrifum félags- og efnahagslegs bakgrunns (mældur með ESCS-breytunni í PISA) nemenda og einstakra skóla. Ekki mælast marktæk tengsl 1 milli stefnu skóla um bann við farsímanotkun og læsi á stærðfræði, þ.e. nemendur í skólum þar sem notkun farsíma er óleyfileg í húsnæði og/eða á skólalóð ná sama námsárangri í stærðfræði og nemendur í skólum þar sem notkun farsíma er leyfileg í húsnæði skólans og/eða á skólalóð. Þá mælast ekki marktæk tengsl milli þess hvort skóli sé með „ritaða yfirlýsingu um almenna notkun stafrænna tækja í húsnæði skólans og/eða á skólalóðinni“ og læsi á stærðfræði, þ.e. nemendur í skólum þar sem til staðar er rituð yfirlýsing um notkun stafrænna tækja í skólanum ná sama námsárangri í stærðfræði og nemendur í skólum þar sem slík yfirlýsing er ekki fyrir hendi. Hafa ber í huga að PISA er þversniðsrannsókn á 15 ára nemendum og því ekki hægt að fullyrða um orsakatengsl út frá greiningunni, en ekki virðast mælast marktæk tengsl á milli stefnu skóla um að banna notkun farsíma í skóla eða á skólalóð og námsárangurs barna.
Í nýlegri skýrslu UNESCO frá 2023 um tækni í menntun eru ríki hvött til þess að móta sér stefnu í notkun upplýsingatækni í skólastarfi. Í skýrslunni er lögð áhersla á að teknar séu meðvitaðar ákvarðanir um stefnu þegar kemur að upplýsingatækni í skólastarfi, og að tækni, þ.m.t. snjallsímar, verði í kennslustundum einvörðungu notuð til uppbyggingar á þekkingu. Mikilvægt sé einnig að líta til fjölbreyttra þátta eins og persónuverndar barna og neikvæðra afleiðinga upplýsingatækni, þ.m.t. neteineltis og stafræns kynferðisofbeldis. Í skýrslunni er sérstaklega fjallað um hættur sem geta stafað af of mikilli notkun upplýsingatækni og langtímaskjánotkun og snjalltækjanotkun. Í UNESCO-skýrslunni kemur einnig fram að mörg ríki hafi mætt þessum áskorunum með því að takmarka skjánotkun í skólum en innan við fjórðungur ríkja hafi í löggjöf eða opinberri stefnumörkun lagt bann við notkun farsíma í skólum. Auk þess benda nýjar rannsóknir frá mörgum löndum, þ.m.t. Íslandi, til þess að mikil aukning sé í skjánotkun, sérstaklega hjá börnum, og að aukningin hafi m.a. neikvæð áhrif á svefn og andlega og líkamlega heilsu barna.
Með hliðsjón af framansögðu er mikilvægt að mæta þeim áskorunum sem kunna að skapast af langtímanotkun snjalltækja barna í íslenskum grunnskólum. Notkun upplýsinga- og samskiptatækni er mikilvægt viðfangsefni skólastarfs samkvæmt aðalnámskrá grunnskóla og þar er einnig lögð áhersla á stafræna borgaravitund og örugga net- og snjalltækjanotkun. Samhliða þarf að vinna markvisst gegn mögulegum neikvæðum afleiðingum tækninnar í íslensku menntakerfi á börn og ungmenni, bæði hvað varðar t.d. stafræna áreitni og ofbeldi og ekki síður möguleg áhrif á námsárangur nemenda. Mikilvægt er því að móta skýra stefnu um farsímanotkun í skólastarfi en m.a. er unnið að því að móta leiðbeinandi viðmið um notkun farsíma í skólum, sbr. svar við 2. lið fyrirspurnarinnar.
2. Hvernig miðar vinnu við gerð reglna um viðeigandi og örugga farsímanotkun í grunnskólum?
Mennta- og barnamálaráðherra hefur í hyggju að gefa út leiðbeinandi viðmið um notkun farsíma í grunnskólum. Leiðbeiningarnar verða unnar í samráði við aðila skólasamfélagsins, þ.e. foreldra og börn, sveitarfélög, skólastjórnendur, kennara, og eftir atvikum aðra hagsmunaaðila. Í leiðbeiningunum verður fjallað um hvernig unnt er að tryggja örugga farsímanotkun grunnskólanemenda í skólastarfi, þar á meðal með fullnægjandi fræðslu. Mennta- og barnamálaráðherra hefur skipað starfshóp sem falið hefur verið að móta tillögur að leiðbeinandi viðmiðum um viðeigandi og örugga farsímanotkun í grunnskólum sem grunnskólar geta nýtt sér við gerð reglna um farsímanotkun. Gert er ráð fyrir að starfshópurinn ljúki störfum eigi síðar en 15. júní 2024.
1 Metið með fjölstiga aðhvarfslíkani (e. multilevel regression model) þar sem stjórnað er fyrir félags- og efnahagslegum bakgrunni nemenda (mældur með ESCS-breytu) og skóla (meðaltal ESCS).
