Ferill 338. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
154. löggjafarþing 2023–2024.
Þingskjal 511 — 338. mál.
Svar
mennta- og barnamálaráðherra við fyrirspurn frá Bryndísi Haraldsdóttur um mönnunarvanda í leikskólum.
1. Hvernig telur ráðherra að hægt sé að leysa mönnunarvanda í leikskólum núna og til framtíðar?
Mönnunarvandi leikskóla er margþættur og þarf að takast á við hann með heildstæðum hætti í víðtækri sátt við þá fjölmörgu aðila sem koma að leikskólamálum.
Leikskólinn er fyrsta skólastigið og gegnir mikilvægu hlutverki í menntun og uppeldi yngstu þegna landsins auk þess sem leikskólinn sem þjónustustofnun gegnir mikilvægu hlutverki í atvinnulífinu. Hröð þróun leikskólans undanfarna áratugi endurspeglar þær breytingar sem orðið hafa á samfélaginu, svo sem ákall um að börn innritist æ yngri í leikskóla, kröfur um að brúa bil milli fæðingarorlofs og leikskóla, styttingu vinnuvikunnar, viðhorf til starfa í leikskólum og samkeppni við önnur störf þegar kemur að launakjörum og starfsaðstæðum. Á undanförnum árum hefur til að mynda orðið mikil fjölgun eins árs barna í leikskólum sem leiðir af sér aukna mönnunarþörf og eykur þar með á þann mönnunarvanda sem fyrir er. Þá er rétt að draga fram að brotthvarf starfsfólks úr starfi í leikskólum er talsvert, og sýnu hærra meðal ófaglærðs starfsfólks en faglærðs. Ástæður fyrir brotthvarfi þessara hópa eru mismunandi. Samkvæmt tölum Hagstofu Íslands fyrir árið 2022 var brottfall leikskólakennara 10,7%, brottfall annarra með uppeldismenntun var 19,5% og brottfall ófaglærðra 31,3%. Þetta er svipað hlutfall brottfalls og hefur verið undanfarin ár. Samkvæmt því er mikilvægt að áherslan á að takast á við mönnunarvandann felist sérstaklega í fjölgun kennara með sérhæfingu á leikskólastigi. Allar þessar áskoranir kalla á fleiri en eina lausn og breiða samfélagslega sátt um leiðir til að leysa mönnunarvanda leikskóla.
Meginmarkmið stjórnvalda er að á fyrsta skólastiginu starfi fagmenntaðir sérfræðingar með sérhæfða þekkingu á menntun og uppeldi yngstu barna í samræmi við lög um leikskóla, nr. 90/2008, og lög um menntun, hæfni og ráðningu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, nr. 95/2019, og hafa stjórnvöld frá árinu 2019 verið með átaksverkefni til að fjölga kennurum. Það átak hefur skilað töluverðri fjölgun útskrifaðra kennara með sérhæfða hæfni í menntun yngstu barna. Árið 2019 þegar átakið hófst útskrifuðust samtals 25 leikskólakennarar frá Háskóla Íslands og Háskólanum á Akureyri og voru það helmingi fleiri en árið 2015. Árið 2022 útskrifuðust 87 kennarar með sérhæfingu á leikskólastigi frá háskólunum og er reiknað með að 82 útskrifist í ár. Með hliðsjón af því hve vel hefur gengið með verkefnið mun mennta- og barnamálaráðuneyti í samstarfi við ráðuneyti sem fer með málefni háskóla meta hvernig best sé að halda því áfram.
Innan ráðuneytisins er hafinn undirbúningur að verkefni sem ætlað er að bæta stöðu yngstu barna. Væntingar eru til þess að verkefnið, sem snýr að samtali og samráði aðila þvert á kerfi og stofnanir um farsæld barna í anda laga um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna, nr. 86/2021, stuðli að því að draga úr mönnunarvanda í leikskólum. Meðal þess sem verkefnið kemur til með að snúast um er lengd fæðingarorlofs, upphaf leikskólagöngu, lengd leikskóladags, þjónusta og fræðsla til foreldra og samhengi leikskóla og atvinnulífs. Í því samhengi þarf í þeirri umræðu að huga að jafnréttissjónarmiðum og aðkomu beggja foreldra að umhyggju og uppeldi barna. Einnig mun verkefnið fjalla um starfsumhverfi leikskólastarfsfólks, finna leiðir til að gera það eftirsóknarvert að starfa í leikskólum og draga úr brotthvarfi úr starfi. Auk þess er brýnt að auka starfsöryggi starfsfólks leikskóla sem hefur útskrifast úr B.Ed.-námi í leikskólafræðum en er ekki með leyfisbréf til kennslu, sem er ein af þeim styttri námsleiðum sem taldar eru upp í svari við 3. lið fyrirspurnarinnar.
2. Telur ráðherra að það hafi verið rétt ákvörðun á sínum tíma að gera leikskólakennaranám að fimm ára háskólanámi?
Breyting á lengd leikskólakennaranáms í fimm ára háskólanám var gerð með setningu þágildandi laga um menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, nr. 87/2008, og tók sú breyting til þeirra sem innrituðust í nám vorið 2009. Þannig var krafa gerð um að til að fá leyfisbréf sem leikskólakennari verði sá sem þess óskar að hafa lokið meistaraprófi frá háskóla, sbr. 3. gr. laganna. Í greinargerð með frumvarpi því sem varð að lögunum kemur fram að þessi breyting fól m.a. í sér mikilsverða viðurkenningu á störfum leikskólakennara og því þýðingarmikla hlutverki þeirra að mennta börn í leikskólum sem er fyrsta skólastigið. Enn fremur kemur fram að menntunarskilyrði til að öðlast starfsheiti og starfsréttindi leikskólakennara væru í samræmi við tillögur starfshóps um framtíðarskipan kennaramenntunar, auknar kröfur til kennarastéttarinnar og þróun kennaramenntunar í þeim löndum sem við berum okkur saman við, og að gerðar væru sambærilegar kröfur um menntun leikskólakennara og gerðar væru til grunnskóla- og framhaldsskólakennara. Í þessu samhengi er einnig rétt að minnast á að með lögunum var að finna nýmæli um lögverndun á starfsheiti og starfsréttindum leikskólakennara og stjórnenda leikskóla.
Lög um menntun, hæfni og ráðningu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, nr. 95/2019, tóku gildi 1. janúar 2020. Við gildistöku laganna féllu úr gildi lög um menntun og ráðningu kennara og skólastjórnenda. Með lögunum var m.a. sú breyting gerð að í stað þriggja leyfisbréfa kennara, eins leyfisbréfs fyrir hvert skólastig, kom eitt leyfisbréf sem byggist á skilgreiningu á almennri og sérhæfðri hæfni kennara. Í lögunum er skilgreind hæfni sem kennurum sem leggja stund á kennslu- og uppeldisstörf í leik-, grunn- og framhaldsskólum er ætlað að búa yfir og er í samræmi við störf þeirra og ábyrgð. Í greinargerð með frumvarpi því sem varð að lögunum kemur fram að markmið skilgreindrar hæfni felist meðal annars í því að veita leiðsögn um inntak kennaramenntunar og vera viðmið um skilyrði fyrir leyfisbréfi. Þá skiptist skilgreining á hæfni kennara annars vegar í almenna hæfni og hins vegar hæfni til að gegna tilteknu starfi, staðfest með vísan til sérhæfingar, starfsreynslu, námsferils eða annarrar hæfni.
Síðastliðin 15 ár hefur þannig eitt af sameiginlegum markmiðum þágildandi og gildandi laga verið að styrkja hæfni og menntun kennara. Í samræmi við framangreint er kveðið á um í lögum þau skilyrði sem talin eru nauðsynleg fyrir leyfisbréfi kennara og starfar ráðuneytið innan þeirra ramma sem lögin kveða á um.
3. Telur ráðherra ástæðu til að bjóða upp á styttri námsleiðir í leikskólafræðum?
Nú þegar er boðið upp á styttri námsleiðir í leikskólafræðum. Á framhaldsskólastigi er í boði nám leikskólaliða. Einnig er í boði tveggja ára fagháskólanám í leikskólafræðum sem gefur möguleika á áframhaldandi námi í leikskólafræðum á háskólastigi og er þá metið sem fyrsta ár í leikskólafræðum á bakkalárstigi. Á háskólastigi er hægt að taka þriggja ára nám í leikskólafræðum sem lýkur með bakkalárgráðu. Auk þess geta þeir sem hafa útskrifast með bakkalárpróf í öðru námi en leikskólafræðum tekið tveggja ára meistaranám í leikskólafræðum og við það öðlast leyfisbréf til kennslu.
4. Telur ráðherra það eðlilega kröfu að að lágmarki 2/3 hlutar kennara í leikskóla skuli vera með leyfisbréf, sbr. lög um menntun, hæfni og ráðningu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, nr. 95/2019?
Fjöldi rannsóknarniðurstaðna sýnir að leikskólar með vel menntuðu starfsfólki geta skipt sköpum fyrir námsframvindu allra barna og geta dregið úr mismunun vegna kyns, uppruna, menntunarstigs foreldra og annarra þátta. Leikskólinn er skilgreindur sem fyrsta formlega skólastigið í íslensku skólakerfi og er það markmið stjórnvalda að á því skólastigi séu börnum sköpuð bestu mögulegu skilyrði til náms og uppeldis. Með hliðsjón af því er eðlilegt að gera kröfu um að a.m.k. 2/ 3 hlutar kennara í hverjum leikskóla teljist til stöðugilda kennara.
