Ferill 230. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
154. löggjafarþing 2023–2024.
Þingskjal 476 — 230. mál.
Svar
mennta- og barnamálaráðherra við fyrirspurn frá Evu Sjöfn Helgadóttur um úrræði fyrir börn með alvarlegan hegðunarvanda eða geðvanda.
Fyrirspurnin hljóðar svo:
Hefur ráðuneytið unnið að því að koma á fót úrræði, t.d. í menntakerfinu eða félagslega kerfinu, þar sem börn með alvarlegan hegðunarvanda eða geðvanda geta hlotið þjónustu?
Meginmarkmið laga um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna, nr. 86/2021, er að börn og foreldrar sem á þurfa að halda hafi aðgang að samþættri þjónustu við hæfi án hindrana. Með lögunum er þeim sem veita þjónustu, t.d. í leik-, grunn- og framhaldsskólum, félagsþjónustu, heilbrigðisþjónustu, og í skipulögðu íþrótta- og æskulýðsstarfi, falið að bregðast við þörf barna og foreldra fyrir þjónustu á skilvirkan hátt um leið og þörf krefur, og hafa samráð sín á milli.
Samkvæmt lögunum er þjónusta í þágu farsældar barna veitt á þremur þjónustustigum. Fyrsta stigi tilheyrir grunnþjónusta sem er aðgengileg öllum börnum og foreldrum. Grunnþjónustan hefur mikla þýðingu fyrir farsæld barna og gæði hennar geta til að mynda komið í veg fyrir ýmiss konar erfiðleika síðar meir. Dæmi um grunnþjónustu er almenn þjónusta leik-, grunn- og framhaldsskóla, þar á meðal almenn menntun, forvarnir og starfshættir gegn einelti og ofbeldi og aðgerðir sem styðja við jákvæðan skólabrag. Fyrsta stigi þjónustu tilheyrir einnig einstaklingsbundinn og snemmtækur stuðningur. Hér er um að ræða þjónustu umfram grunnþjónustu. Um er að ræða snemmbúnar aðgerðir til stuðnings börnum sem glíma við vægan vanda og stuðningsaðgerðir sem koma í veg fyrir að vandinn aukist og vaxi. Þar má nefna sem dæmi stuðning vegna námsörðugleika, hegðunarvanda, afleiðingar eineltis og annarra áfalla eða meðferð við minni háttar heilsufarsvanda.
Á öðru stigi þjónustu er veittur einstaklingsbundinn og markvissari stuðningur. Úrræðin eru sérhæfðari og þjónustan fjölbreyttari. Þjónusta á öðru stigi er veitt þegar úrræði á fyrsta stigi duga ekki til eða hafa ekki borið tilætlaðan árangur. Þörfin fyrir þjónustu á öðru stigi getur t.d. verið til komin af heilsufarslegum, félagslegum eða námslegum aðstæðum. Má þar nefna sem dæmi sérdeildir eða starfsbrautir í skólum og ýmsa stuðningsþjónustu á vegum félags- og skólaþjónustu.
Þriðja stigi þjónustu tilheyra úrræði þar sem veittur er sérhæfðari stuðningur. Barn sem nýtur þjónustu á þriðja stigi hefur að jafnaði flókinn og fjölþættan vanda og mikla umönnunarþörf. Barn er þá í aðstæðum þar sem skortur á viðeigandi stuðningi og úrræðum getur haft alvarlegar afleiðingar og ógnað heilsu þess og þroska. Má þar nefna sem dæmi vistunarúrræði á grundvelli barnaverndarlaga, umfangsmikinn og fjölþættan stuðning við fötluð börn og langvarandi sjúkrahúsdvöl barna.
Með hliðsjón af því sjónarmiði að kerfi eigi að sameinast um að barn fái þann stuðning sem þarf hverju sinni ákvað ráðherra snemma á árinu 2023 að koma á fót tímabundnum stuðnings- og ráðgjafarhóp sem myndi veita ráðgjöf og stuðning í þyngstu málum skólakerfisins, almenna ráðgjöf sem og ráðgjöf á vettvangi, svokallað landsteymi um farsæld barna. Landsteymið starfar á grunni laga um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna og er miðlægt úrræði þar sem börn, foreldrar og starfsfólk skóla á öllum skólastigum geta á einum stað fengið stuðning frá ólíkum sérfræðingum úr helstu þjónustukerfum sem þekkja umhverfið vel og eru í markvissri og náinni samvinnu við fjölbreytta aðila um úrræði og lausnir þvert á kerfi.
Að auki má nefna að stefnt er að uppbyggingu á samþættri þjónustu í þágu farsældar barna í Skálatúni í Mosfellsbæ. Markmiðið er að þar komi saman á einn stað helstu stofnanir og samtök sem koma að þjónustu við börn og ungmenni auk úrræða fyrir börn með fjölþættan vanda.
Þá má nefna úrræði sem Barna- og fjölskyldustofa hefur komið á fót sem eru m.a.:
– Fjölkerfameðferð eða MST. Þriggja til fimm mánaða meðferðarúrræði fyrir fjölskyldur barna á aldrinum 12–18 ára sem glíma við alvarlegan hegðunarvanda, svo sem vegna erfiðleika í skóla, ofbeldis eða vímuefnanotkunar. Meðferðin felst fyrst og fremst í að auka færni foreldra til að takast á við vanda barna sinna.
– SMT-skólafærni. Markmið úrræðisins er að skapa gott andrúmsloft í skólum og tryggja öryggi og velferð nemenda og starfsfólks. Lögð er áhersla á að koma í veg fyrir og draga úr óæskilegri hegðun nemenda með því að kenna og þjálfa félagsfærni, gefa jákvæðri hegðun gaum með markvissum hætti og samræma viðbrögð starfsfólks gagnvart nemendum sem sýna óæskilega hegðun.
– Meðferðarheimili, svo sem Stuðlar, Lækjarbakki og Bjargey.
a. Stuðlar, meðferðarstöð ríkisins fyrir börn á aldrinum 12–18 ára, skiptast í þrjár deildir, þar á meðal stuðningsheimili. Stuðningsheimilið stendur þeim ungmennum til boða sem hafa farið í meðferð á Stuðlum og í önnur úrræði en þurfa að þeim loknum á frekari stuðningi að halda sem ekki er rými til að veita þeim heima fyrir. Lögð er áhersla á að byggja þau frekar upp til sjálfstæðis og samfélagslegrar virkni.
b. Lækjarbakki er langtímameðferðarheimili fyrir skjólstæðinga sem hafa lokið meðferð á meðferðardeild Stuðla. Sérstök áhersla er lögð á virkni skjólstæðinga í tómstundum, skóla og/eða vinnu, bæði á meðferðarheimilinu sjálfu og í framhaldinu þegar skjólstæðingar eru álitnir undir það búnir. Að loknum vistunartíma er hugmyndin að skjólstæðingar verði færari að takast á við áskoranir hefðbundins lífs en við lok meðferðar stendur skjólstæðingum einnig til boða eftirfylgd frá stoðteymi Stuðla.
c. Langtímameðferðarheimilið Bjargey er ætlað stúlkum og kynsegin og er meginmarkmið þess að veita sérhæfða meðferð vegna alvarlegra hegðunarerfiðleika, vímuefnaneyslu og meintra afbrota. Áhersla er lögð á einstaklingsmiðaða nálgun og miðar að þörfum unglinga sem eiga við alvarlegan hegðunarvanda að stríða. Stuðst er m.a. við aðferðir sem byggja á atferlismótun, þjálfun í félagsfærni og félagsvænum viðhorfum.
– Sérfræðingateymi vegna barna með fjölþættan vanda. Teymið skal vera sveitarfélögum til ráðgjafar um viðeigandi þjónustu við börn með alvarlegar þroska- og geðraskanir sem þurfa á annars konar og meiri þjónustu að halda en unnt er að veita á heimili fjölskyldna þeirra í samræmi við 20. gr. laga um þjónustu við fatlað fólk með langvarandi stuðningsþarfir, nr. 38/2018.
Þess má geta að á undanförnum árum hefur verið aukið ákall eftir því að stuðningur við börn, foreldra, kennara og starfsfólk á öllum skólastigum verði aukinn, m.a. vegna alvarlegra atvika sem átt hafa sér stað eða eru að eiga sér stað innan skóla, samhliða auknu úrræðaleysi í málum barna með fjölþættan vanda og auknu ofbeldi gegn börnum og á meðal barna.
Í því samhengi skal tekið fram að ýmis vinna er í undirbúningi eða hefur átt sér stað. Til að mynda er ráðgert á 154. löggjafarþingi að leggja fram frumvarp til laga um skólaþjónustu, sem m.a. er ætlað að stuðla að heildstæðri skólaþjónustu þvert á skólastig og landsvæði.
Þá skipaði ráðherra stýrihóp um fyrirkomulag þjónustu við börn með fjölþættan vanda í júní 2022. Hlutverk hópsins var að kortleggja og greina þjónustuþörf barna með fjölþættan vanda og/eða miklar þroska- og geðraskanir og endurskoða fyrirkomulag úrræða og þjónustu í þessum málaflokki, með réttindi barna og aðgengi þeirra að fullnægjandi þjónustu að leiðarljósi, ásamt því að leggja til verka- og kostnaðarskiptingu vegna þjónustunnar á milli sveitarfélaga og ríkis. Skýrsla stýrihópsins var afhent ráðherra í ágúst 2023. Í henni var lagt til breytt fyrirkomulag þjónustu við þann hóp barna sem glímir við þyngstan vanda, sem er flókinn og fjölþættur, með stórbættum úrræðum og aukinni aðkomu Barna- og fjölskyldustofu. Dæmi um úrræði sem stýrihópurinn leggur til eru m.a. stigskiptur búsetukjarni, eining fyrir endurteknar meðferðarvistanir, vistunareining fyrir börn með alvarlegan hegðunarvanda og vistunareining fyrir börn með alvarlegan geðrænan vanda. Unnið er að því að ná samkomulagi milli ríkis og sveitarfélaga um innleiðingu tillagnanna.
