Ferill 789. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
153. löggjafarþing 2022–2023.
Þingskjal 1569 — 789. mál.
Svar
forsætisráðherra við fyrirspurn frá Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur um aðgreiningu þjóðarinnar og jöfn tækifæri.
1. Er ráðherra sammála greiningu hagfræðiprófessorsins Gylfa Zoega sem fram kemur í grein hans í Vísbendingu, tímariti um viðskipti, efnahagsmál og nýsköpun, þann 17. febrúar 2023? Er ráðherra sammála mati hans á þeim afleiðingum sem aðgreining þjóðarinnar, sem hann fjallar um í greininni, hefur?
Fyrirspyrjandi vísar í grein eftir Gylfa Zoëga hagfræðiprófessor sem með almennum hætti fer yfir ýmsa hagfræðilega þætti, samband Íslands og Evrópusambandsins í því sambandi, vexti og gengismál og samkeppnismál, og lýsir eftir atvikum skoðunum sínum á einstökum málum. Niðurstaða greinarhöfundar í lokaorðum sínum er að meirihluti Íslendinga hafi ekki viljað fórna sjálfstæði sínu til Evrópusambandsins meira en orðið er.
EES-samstarfið er sú leið sem Ísland hefur valið í Evrópusamvinnunni og eins og segir í stjórnarsáttmála telur núverandi ríkisstjórn að hagsmunum Íslands sé best borgið utan þess. Skoðanakannanir sýna einnig almennan stuðning Íslendinga við þátttökuna í EES-samstarfinu og þann mikilvæga ávinning sem samningurinn færir íslensku samfélagi, eins og bent er á í skýrslu utanríkisráðherra til Alþingis um framkvæmd EES-samningsins, sbr. þskj. 919, 595. mál, á yfirstandandi löggjafarþingi. Reynslan hefur hins vegar kennt okkur að framkvæmd samningsins er lifandi verkefni og mikilvægt að vakta þróunina vel og nýta þau mörgu tækifæri sem felast í EES-samningnum. Þar skiptir öflug þátttaka og virk hagsmunagæsla höfuðmáli.
Fyrir liggur að ákveðinn tilkostnaður fylgir því að hafa hér sjálfstæðan gjaldmiðil og sjálfstæða peningastefnu en því fylgja líka fjölmargir kostir. Um þetta hefur verið fjallað m.a. í skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands frá árinu 2009 þar sem segir að upptaka evru í kjölfar aðildar að Evrópusambandinu hefði marga kosti í för með sér og myndi bæta hag fyrirtækja og auka velferð þjóðarinnar. Helsti ókostur við slíka þátttöku er hins vegar eftir sem áður að fórnað væri sveigjanleika raungengisins og þeim jákvæðu áhrifum sem það hefur á sveiflujöfnun í hagkerfinu og hætta væri á að atvinnuleysi ykist. Einnig er fjallað um þetta í ítarlegri skýrslu Seðlabankans frá árinu 2012 og skýrslunni Framtíð íslenskrar peningastefnu frá árinu 2018. Í stuttu máli er niðurstaðan sú að raunhæfir valkostir Íslands í gjaldmiðlamálum séu í reynd tveir, að halda hér í íslenska krónu með sjálfstæðri peningastefnu og ákveðnum þjóðhagsvarúðartækjum eða að taka upp evru í kjölfar inngöngu í ESB og evrópska myntbandalagið. Þannig er ljóst að aðild að myntbandalagi Evrópu, og þar með upptaka evru í stað krónu, verður ekki aðskilin frá inngöngu í Evrópusambandið. Umræða um Evrópusambandsaðild er mun umfangsmeiri pólitísk ákvörðun og varðar mun fleiri þætti en eingöngu gjaldmiðilinn og valkosti í þeim efnum.
Á síðustu árum hafa stjórnvöld byggt á þeim forsendum að Ísland hafi áfram íslenska krónu með sjálfstæðum Seðlabanka og ráðist í umfangsmiklar umbætur til þess að styrkja umgjörð peningamálastjórnarinnar, þjóðhagsvarúðar og fjármálastöðugleika m.a. í kjölfar ítarlegrar greiningarvinnu og ráðgjafar frá sérfræðingum, bæði innlendum og erlendum, í þessum efnum. Má í því sambandi nefna umfangsmikla vinnu við endurskipulagningu á allri lagaumgjörð varðandi fjármálastarfsemi, hertar reglur og bætt eftirlit. Þjóðhagsvarúð hefur verið efld og samstarf stjórnvalda er mun meira en áður sem eykur yfirsýn yfir kerfið í heild. Sameining Seðlabanka Íslands og Fjármálaeftirlitsins hefur aukið enn frekar skilvirkni og tryggt árangur á ýmsum sviðum. Um þetta er m.a. fjallað með ítarlegum hætti í Hvítbók um framtíðarsýn fyrir fjármálakerfið frá 2018. Þá staðfestir nýleg skýrsla þriggja erlendra sérfræðinga, sem unnin var skv. 36.gr. laga um Seðlabanka Íslands, nr. 92/2019, góðan árangur Seðlabanka Íslands við að rækja sitt hlutverk á sviði peningamála, fjármálastöðugleika og fjármálaeftirlits á umliðnum árum.
Þá hefur á síðustu árum öll vinna við stefnumörkun í opinberum fjármálum verið styrkt verulega í kjölfar nýrra laga um opinber fjármál frá árinu 2015 þar sem mikilvæg skref voru tekin til að styrkja langtímasýn og áætlanagerð í opinberum fjármálum. Þá hefur sömuleiðis verið farið í ýmsar aðgerðir til þess að styrkja umgjörð vinnumarkaðarins, m.a. með því að setja á fót sérstaka kjaratölfræðinefnd til að stuðla að sameiginlegri sýn og upplýsingum um þróun efnahags- og kjaramála. Auk þess hafa regluleg samtöl og sameiginleg verkefni á vettvangi Þjóðhagsráðs, þar sem sæti eiga fulltrúar aðila vinnumarkaðarins, ríkisstjórnarinnar, sveitarfélaga og Seðlabankans, einnig verið mikilvægt.
Mest um vert er að hér sé tryggður fjármálastöðugleiki og virk peningastefna sem skilar árangri fyrir efnahagslífið. Þar skiptir máli sem fyrr segir að lagaumhverfið hefur tekið stakkaskiptum, alþjóðlegt samstarf er mikið og ytri rýni og mat á stöðu mála á Íslandi er reglulegt. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn vinnur t.d. núna að mikilli úttekt þar sem stöðugleiki og heilbrigði fjármálageirans er metið, sem og framlag hans til hagvaxtar og framþróunar (Financial Sector Assessment Program).
Uppbygging á traustu regluverki, aukinni þjóðhagsvarúð og öflugu fjármálaeftirliti o.fl. tekur á mörgum af þeim veikleikum sem kunna að felast í því að reka hér sjálfstæðan gjaldmiðil í opnu hagkerfi. Í þessu samhengi má líka benda á að alveg óháð því hvaða fyrirkomulag verður fyrir valinu í gjaldmiðlamálum og peningamálastjórninni þá þurfa aðrir þættir hagstjórnarinnar sem snúa að samspili þess við ríkisfjármálin og ákvarðanir á vinnumarkaði að vera í góðum farvegi til að tryggja efnahagslegan stöðugleika og hagsæld hér á landi. Í öllum alþjóðlegum samanburði á lífskjörum og velsæld er Ísland í fremstu röð. Hér á landi hefur hagvöxtur til að mynda á síðustu 10 árum verið mun meiri en á evrusvæðinu, atvinnuþátttaka meiri og atvinnuleysi að jafnaði minna, ekki síst hjá ungu fólki. Tekjujöfnuður er í alþjóðlegum samanburði einn sá mesti sem um getur hér á landi, hvort sem horft er til Gini-stuðuls fyrir eða eftir tilfærslur hins opinbera. Þá hefur þróun kaupmáttar hér á landi verið talsvert umfram það sem gerist og gengur á evrusvæðinu á umliðnum árum og áætlað er t.d. að laun á almennum markaði á svæðinu hafi hækkað um u.þ.b. 3% milli ára á sl. ári en samsvarandi hækkun hér á landi var 8,6%. Við mat á jöfnuði og jöfnum tækifærum í samfélaginu er einnig mikilvægt að horfa til fleiri þátta eins og kynjajafnréttis. Má í því samhengi nefna að Ísland hefur um árabil mælst í efsta sæti á kynjajafnréttislista Alþjóðaefnahagsráðsins sem tekur til kynjajafnréttis á vettvangi stjórnmála, menntunar, atvinnu og heilbrigðis.
2. Álítur ráðherra að sá ójöfnuður sem af aðgreiningunni hlýst sé ásættanlegur í landi jafnra tækifæra?
Sjá svar við 1. tölul. fyrirspurnarinnar.
3. Hvaða ráðstafanir telur ráðherra skynsamlegt og nauðsynlegt að gera á þessu sviði til að tryggja að allir, einstaklingar og fyrirtæki, sitji við sama borð, hafi jöfn tækifæri og beri sömu byrðar þegar beita þarf peningalegu aðhaldi?
Sjá svar við 1. tölul. fyrirspurnarinnar.
